نقد فیلم سینما نیمکت به فیلمی می‌پردازد که سانسور، ممیزی و حذف را ملامت می‌کند اما خودش حدودِ یک دهه است که توقیف (حذف) شده است.
پلان‌های ابتدایی فیلم به واسطه‌ی آشنایی ناکافی آقای رحمانیان با دوربین من را نسبت به فیلم مشکوک کرد، اما میزانسن‌ها و بازی‌های جذاب تئاتری و قاب‌های متناسب با امرِ زیبایی‌شناسی شک من را برطرف ساخت و در ادامه به تماشای فیلمی نسبتا خوب نشستم. فیلمی که در ادامه این مقاله به پستی و بلندی‌هایش اشاره خواهم کرد.
تحلیل و نقد فیلم سینما نیمکت
مرثیه‌ای برای هنرِ ایران
فهرست مطالبی که در نوشتار نقد فیلم سینما نیمکت خواهید خواند به شرح زیر است:
آقای رحمانیان (کارگردانِ فیلم) یدِ طولایی در مقوله نویسندگی و کارگردانی نمایش‌نامه و نمایش دارند. اما تجربه ایشان در مقوله فیلم در حد دو فیلم است. یکی همین فیلم و دیگری فیلمی به نام “کنسل” که در کانادا ساخته شده است. اما ابتدایی‌ترین مسئله‌ای که در مورد “سینما نیمکت” توجه را جلب می‌کند توقیفِ 9 ساله‌ی این فیلمِ خوب و نمایشِ آن در شبکه TRT2 ترکیه است.
حقیقتا بنده گاها از این سیستمِ احمقانه‌ی ممیزی، سانسور و توقیف شاخ درمی‌آورم. فیلم‌های سخیفی مانند مجبوریم که به شدت سیاه‌نمایی و انتقاد دارند به راحتی مجوز پخش می‌گیرند و فیلم‌های کم ادعا و خوبی مانند سینما نیمکت که نقدِ اندک اما عمیقی بر پیکره‌ی سیستم می‌زنند 9 سال توقیف می‌شوند و آخرش هم با کیفیت بد در شبکه‌ی دولتی ترکیه (که در همان شبکه هم مورد سانسور واقع می‌شوند) پخش می‌شوند و تمامِ زحمات عوامل فیلم بر بادِ فنا می‌رود. شاید آقای رئیس (شما بخوانید سانسورچیِ وزارتِ محترم فرهنگ و ارشادِ اسلامی) از همین عمق در نقد ابا داشته باشد که سینما نیمکت را 9 سال است مورد توقیف قرار داده‌اند. از حواشی فیلم سینما نیمکت که بگذریم باید وارد تحلیل آن شویم.
ساختار، فرم و تکنیک
واقعیتش این است که سکانس ابتدایی (دویدن کودک در کوچه‌پس‌کوچه‌های روستا) من را به یاد شاهکارِ جنابِ کیارستمی، “خانه دوست کجاست؟” انداخت. البته در ادامه متوجه شدم این فیلم کوچکترین نسبتی با آن فیلم ندارد. سپس با زمانِ حالِ فیلم و اجرای محیطیِ ناصر و صبا در قهوه‌خانه مواجه شدیم و بعد واردِ فلش‌بکی جذاب شدیم.
همان‌طور که مطلع هستید روزگاری در این مملکت کاست ویدئو حرام بود و اکنون مانند بیلیارد و… حلال شده است. ایده اصلی این فیلم بر اساسِ همین داستان است. مردی که آدرس گنج سلیمان را از پیر مرد زندانی (با بازی بدِ حسین عرفانی، صداپیشه خوبِ سینما و تلوزیون) می‌گیرد، تمام فیلم‌های دنیا را می‌بیند و در دوره‌ی ممنوعیت تقریبا همه چیز با شورِ انقلابی، مشغول اجرای تئاترهای محیطی در جاهای مختلف میشود.
حالا که به بازیِ بدِ آقای عرفانی اشاره کردم به تیپِ تکراری و تهوع‌آورِ رضا ناجیِ عزیز هم اشاره کنم. بنده نمیدانم تا چه سالی قرار است فیلم‌سازانِ محترم از لهجه و تیپِ رضا ناجی در نقش‌های مختلف (مافیا، دوستِ دلسوز، پدرِ عصبانی، رفتگر، شهردار، عمه‌ی من و در این فیلم زندانبان) استفاده کنند. به نظرم خنده‌‌ی مورد نظر از این تیپ رضا ناجی گرفته شده که هیچ عصاره‌اش هم کشیده شده و دیگر بس است!
ایده اصلی
ایده اصلی و داستان سینما نیمکت، بازی کردن فیلم است بجای تماشای آن، که این مسئله حاوی یک کنایه رندانه است. ما ایرانی‌ها سال‌هاست که فیکِ همه‌چیز را داریم. گوشی، ماشین، لباس، ساعت، عشق، رابطه، ورزش، هنر و… خبری از آن چیزِ اصلی نیست. چیزِ اصلی برای از ما بهترون است. در اینجا هم فیلم دیوانه از قفس پرید (که نمایش این فیلم در زندان هم باز حاوی کنایه است) به واسطه خراب بودن سیستم پخشِ زندان قطع میشود و ناصر آن را اجرا می‌کند. یعنی ناصی میشود جک نیکلسون (شما بخوانید جسمِ پژو با مغزِ پیکان).
موسیقی فیلم خوب از آب درآمده است که بخشِ عمده‌ای از آن مربوط به اشکان خطیبی است که در صحنه می‌نواخت و صدابرداری هم در صحنه اتفاق می‌افتاد. صحبت از خطیبی شد. در خصوص بازی ایشان باید به یک نکته اشاره کنم و نتیجه‌ای از آن بگیرم. به نظر بازی در نقش‌های خاص و منحصر به فرد مانند معلول، معتاد، جوکر، افرادی که اختلال‌های ژنتیکی و… دارند یک امتیاز مثبت برای هر بازیگری است. یعنی بازی را یک هیچ شروع می‌کنند.
اشکان خطیبی
اما چالشِ داستان اینجاست که باید بررسی کرد این بازیگر چقدر خود را با نقش سازگار ساخته و واردِ فرم شده است. در خصوص اشکان خطیبی اوایل کار شک داشتم که شاید از پس کار بر نیا‌مده اما با گذر زمان تاثیرِ هدایتِ خوبِ آقای رحمانیان و تلاشِ خود خطیبی را در نقشِ صبا دیدم. او به غایت موجز و تکنیکال بازی کرده. نمیتوان گفت درجه یک اما واقعا قابل قبول ایفای نقش کرده است.
سکانسِ ویولون زدنش با تنی برهنه که آن زمان‌ها هم وایرال شده بود (عکسش)، بسیار تاثیر گذار بود و برای من نمایان‌گرِ عصیانِ برهنگان (در قابی زیبا و موزیکال) علیه ظلم و استبداد بود. عصیانی دراماتیک که گریبانِ هر رئیسی را گرفته و خواهد گرفت.
کارگردانی
از کم آشنایی جناب رحمانیان با دوربین گفتم ولی از قاب‌های جذابش نباید گذشت. قاب‌هایی که او از تئاتر به سینما کشانده بود. او لانگ‌شات‌های فرمالیستی و چیدمانِ درستِ صحنه و پلان‌های ضد نور و دراماتیکِ خوبی گرفته بود. اما در فضاهای بسته دوربینِ رحمانیان حرفی نمی‌زد. دوربین گنگ بود و این میزانسن‌ها و بازی‌ها بودند که کار می‌کردند.
اما خب به واسطه تئاتری بودنِ ایشان ما در طول فیلم بسیار با مولفه و المان‌های تئاتری موجه هستیم. مقصودم اجرای تئاتر محیطی توسط ناصر نیست، بل‌که برخی میزانسن‌ها و بازی‌های تمام بازیگران از اصغر پیران (رئیس) گرفته تا خود ناصر است. بازیِ کاراکترِ غلام هم یک اثبات بر این ادعای بنده است. این غلام سراسر تئاتری بازی می‌کند و اصلا به دوربین توجه ندارد. به اصطلاح رخ نمی‌دهد و خب این قابل بحث است، از طرفی ممکن است خوب باشد و از طرفی بد.
نقد فیلم سینما نیمکت
اما باید اذعان کنم که وقتی یک تئاتری وارد سینما میشود و قصد دارد فیلمی با طعمِ تئاتر بسازد باید دقتِ بیشتری به همه چیز داشته باشد. برای نمونه و در مواجه با این فیلم نگاهی بیاندازید به فیلم مسخره‌باز اثر غنی‌زاده. در مسخره‌باز همه چیز تئاتری بود. به میزانسِ راه رفتن کاراکترها دقت کنید. نوع دیالوگ گفتنشان و حتی گریم و طراحی صحنه. اما به نظر می‌رسد سینما نیمکت میانِ سینمای سینمایی و سینمای تئاتری قدم زده است.
بازیگری
بازی‌های عموما خوب بودند. علی عمرانی در سکانسِ دوازده مردِ خشمگین بازیگری‌اش را به رخ کشید و شوآف جذابی کرد. خانم نصیرپور به خوبی فرم کاراکتر را گرفته بودند و از ابتدای ورودشان به فیلم باورپذیر و حسی بازی می‌کردند. آقای برق نورد هم با آن میمیکِ با نمک و کاراکترِ جذابشان خیلی تکنیکال و مورد قبول بازی می‌کردند.
ما هیچ ادعایی را در هیچ بازیگری نمیبینیم که مابه ازای آن در نقشش دیده نشود. عطا ادعای اینسومنیا می‌کند. ما آن را در چشمان، رفتار و میمیکش می‌بینیم. صبا بیماریِ پرخوری دارد که همیشه مابه ازایش را می‌بینیم که اوجش همان عصیانش در زمین پوشیده از برف و در میانِ راه بود. ملی جای خواب ندارد و در درمانگاه می‌خوابد و ما این را در راه رفتنش می‌بینیم (از بس جای بد خوابیده بدنش همیشه اسپاسم دارد). اینهایی که عرض کردم همه و همه مثال است. امثال این فکت‌ها در بازی‌های این عزیزان بسیار است.
در انتها هم می‌خواهم به مردمِ قهوه‌خانه اشاره کنم که در کسری از ثانیه هنرمندانی که ماه‌ها برایشان اجرا کردند را فراموش کردند و برای هنرِ سخیف و جنگولک‌بازی دست زدند. این مردم شما را به یادِ چه کسانی می‌اندازد؟ مردمی که صبح زنده باد می‌گویند و شب مرده باد… در انتهای نقد سینما نیمکت به حواشی این فیلم خواهیم پرداخت.
تحلیل حواشی فیلم
شبکه تی‌آرتی۲ (TRT2) ترکیه فیلم سینمایی سینما نیمکت، ساخته محمد رحمانیان، را پخش کرد. سینما نیمکت سال ۱۳۹۳ در ایران ساخته شد که در این سال‌ها به جز اکران محدود ۱۰ شبه در پردیس چارسو؛ هیچ‌وقت اجازه اکران عمومی پیدا نکرد. اشکان خطیبی با انتشار پستی در صفحه اینستاگرامش نوشت: «بعد از نزدیک به یک دهه توقیف، فیلم سینما نیمکت، بی اجازه کارگردان یا تهیه کننده‌اش سر از شبکه تی‌آرتی۲ (TRT2) در کشور ترکیه درآورد.»
اشکان خطیبی پس از توقیف این فیلم و حذف آن از بخش سودای سیمرغ جشنواره فجر تصمیم گرفت که از دنیای سینما خداحافظی کند. خطیبی اعلام کرده بود که برای بازی در این نقش ۲۱ کیلو وزن کم کرده است و همه چشمشان را به روی فیلم و بازی او بستند.
خطیبی در پستی اینستاگرامی با گلایه از دیده نشدن بازی‌اش در آن فیلم نوشت: «وقتی یک سال عشق و جون و قلبت رو فدای نقشت کنی و خودت رو از تمام لذت‌های اولیه بشری محروم کنی. ۲۱ کیلو وزن کم کنی! در کمتر از ۴ ماه نوازندگی ویالون یاد بگیری! در سرمای جان‌فرسا با ۵۴ کیلو وزن و گشنه، لخت و عریان کار کنی. بعد موقعی که باید نتیجه کارت رو ببینن، همه چشم‌هایشان را ببندند.» پیشتر سال گذشته هم این شبکه تلویزیونی اقدام به پخش «سینما نیمکت» کرده بود.
محمد رحمانیان در رابطه با این اتفاق در گفت‌وگو با ایسنا گفت: «سال گذشته یک بار خیلی ناگهانی شنیدم که یک شبکه تلویزیونی فیلم را پخش کرده و دیروز هم شنیدم که قرار است از یک شبکه ترکیه‌ای پخش شود. من و تهیه‌کننده هیچ کدام از این ماجرا اطلاع نداریم و به سرمایه‌گذار هم دسترسی نیست، می‌ماند فارابی که بعید می‌دانم این کار را انجام داده باشند، به هر حال کمی پیچیده است که چطور این فیلم لو رفته است.»
حواشی سینما نیمکت
رحمانیان در رابطه با علت پخش نشدن این فیلم گفت: «نخستین بار در جشنواره فجر سر این فیلم بریده شد در حالی که شایستگی‌های زیادی داشت. پخش‌کننده‌ای مسئولیت فیلم را برعهده نمی‌گرفت و اگر هم قبول می‌کرد بعد از چند روز انصراف می‌داد. در این بین اظهارنظری از یکی از مسئولان وقت سازمان سینمایی عنوان شد که فیلم مساله‌ای دارد، در واقع یکی از بازیگران فیلم را شبیه شخصی دانستند و همین ماجرا، شروع حوادث تلخ بعدی شد. من توقع یک اکران عالی برای «سینما نیمکت» نداشتیم، اما در ۱۰ روز مگر چند نفر به تماشای فیلم می‌روند؟»
رحمانیان همچنین عنوان کرد که فیلمنامه‌ای به نام «آدمکش» در اختیار دارد که در ۲۰ سال گذشته، هیچ دولتی به او اجازه ساخت آن را نداده است. موضوع فیلم «سینما نیمکت» به سال‌های ممنوعیت ویدیو وآتش زدن دستگاه‌های پخش ویدیو و همچنین فیلم‌های تاریخ سینما اشاره دارد. پس از این اتفاق یک گروه نمایشی تصمیم می‌گیرند که داستان آن فیلم‌ها را به شکل تئاتر برای مردم اجرا کنند که در این مسیر گرفتار ممیزی و سانسور می‌شوند.
ضیاءالدین دری، عضو شورای پروانه نمایش در آن سال، در رابطه با صادر نشدن مجوز نمایش برای فیلم سینما نیمکت در گفت‌وگو با فریدون جیرانی، از توقیف این فیلم دفاع کرده و گفته بود: «رحمانیان در این فیلم، اعضای شورای نمایش را تبدیل به یک سری آدم‌های پرت و پلای لمپن کرده بود. ما هم گفتیم پس بره. یک مشت آدم باج‌گیر را نشان داد که می‌آیند ممیز تئاترهای زنده تاریخ سینما می‌شوند.»
حواشی سینما نیمکت
اما رحمانیان به گفته خودش چندان برای حذف فیلمش از بخش جایزه جشنواره فجر ناراحت نشده است و در گفت‌وگویی با ایسنا در سال ۹۶ گفت: «وقتی در ۵۳ سالگی اولین فیلمم را ارائه می‌دهم، یعنی خیلی در قیدوبند بعضی از اتفاقات نیستم. نبودن فیلم من در بخش سودای سیمرغ، قدری هم به بدشانسی‌ام بر می‌گردد، چون درست همان مدیرانی که سال ۸۸ در تئاتر برای من مشکل‌آفرینی و مرا حذف کردند، حالا به‌عنوان مدیران جشنواره فیلم فجر تصمیم گیرنده هستند و ظاهرا همه چیز برای من دوباره از نقطه صفر شروع میشود و همچنان در مورد حذف و ممیزی همان داستان‌های پیشین وجود دارد.»
رحمانیان که موضوع فیلمش هم اشاره‌ای به ممیزی و حذف آثار سینمایی داشت، گفت: «اصلا فیلم من درباره حذف است و هیئت انتخاب جشنواره فیلم فجر با این کارشان نشان دادند آفتاب آمد دلیل آفتاب. اما نمیدانم چرا فکر می‌کنند جهان با خودشان شروع و تمام میشود؟ هیئتی که در تئاتر به هر نوع حذفی دست می‌زدند، در جشنواره فیلم فجر هم با کمال دقت و امانت این کارشان را انجام می‌دهند! به این وضعیت عادت دارم. در حوزه‌های دیگر هم به این حذف شدن عادت کرده بودم. خوشحالم در اولین کار سینمایی‌ام، دوباره به این حذف شدن خو گرفتم و ایمان آوردم که قرار نیست هیچ تغییری در حوزه فرهنگ رخ بدهد.»
تیزر نقد فیلم سینما نیمکت (FiCast)
در یوتیوب فایل ویدئویی کامل را ببینید:
اپیوزد 2 FiCast – نقد و بررسی فیلم سینما نیمکت
ما را در CastBox دنبال کنید:
ژبیشتر بخوانید:
- بهترین فیلم ها و سریال های نماوا 1401 و 1400
- بهترین فیلم ها و سریال های فیلیمو 1401 و 1400
- بهترین فیلم های ایرانی 1400
- بهترین سریال های ایرانی 1400
- بهترین سریال های تلویزیونی ایرانی 1400
- بهترین فیلم های عاشقانه ایرانی قبل از انقلاب
از همراهی شما تا انتهای نوشتار نقد فیلم سینما نیمکت سپاس‌گزار هستیم. حتما ما را با نظرات خود در رابطه با این نوشتار، آگاه کنید. شما می‌توانید به عنوان نویسنده مهمان در سایت فیگار عضو شوید و علاوه بر اشتراک نظرات خود در رابطه با مقاله‌ها، نقد فیلم ، نقد سریال ، اخبار سینما و مطالب خودتان را نیز انتشار دهید. برای مطالعه فراخوان مرتبط با آن بر روی لینک نویسنده مهمان کلیک نمایید. در ضمن شما همراهان عزیز می‌توانید به اینستاگرام فیگار جهتِ شناختِ مهمترین فیلم های ژانرهای مختلف و خلاصه نقد و بررسی‌های فیلم‌های روز دنیا مراجعه کنید.
نقد و بررسی خوبو تمیزی بود، لذت بردم. فیلم رو از طریق پخش شده در همین شبکه تی آر تی ۲ دیدم و چقدر حیف شده که این همه سال توقیف و حالا هم اینجوری لو بره 😔
اما ممنون از قلم و تحلیل شما که نکات خیلی خوبی رو بازگو کردید 😊👌🙏
این فیلم یه شاهکاره …
پر از انتخاب و زندگی …
ملتی که تمام زندگیشون تو انجماد بوده …
تو سرمای زمستون …
تو سانسور …
تو شب نخوابی
تو گرسنگی
تو بی سقفی
تو دست عده ای که سانسور چی شده محترمانه
این فیلم یه درد رو به زیبایی از همه جنس به نمایش گذاشته …
باید هم سانسور بشه … همون جوری که حقیقت تو این کشور … شرف و انسانیت تو این کشور سانسور شده …
فیلم واقعا یک شاهکار بود از روایت دردی بی پایان برای سینمای ایران
این سینما به همچین دیوانگی نیاز داشت
ممنون از عوامل فیلم
درود و سپاس از همهی سازندگان فیلم خوب و شایسته :((سینما نیمکت)).
فیلم یک حدیث‌نفس نوستالژیک از آقای محمد رحمانیان است که وجه مشترکی دارد با حافظه‌تاریخی دوستداران هنر نمایش و سینما و. شاید همهی مردم ایران. بازی‌ها به خوبی انجام می‌شد به ویژه بازی زیبای آقای علی عمرانی و اشکان خطیبی.
قاب‌های تصویری بسیار زیبا و شگردهای رایانه‌ای گیرایی داشت که نگاه بیننده را تحریک به دانستن می‌کرد.شوربختانه باید گفت که ستمی بزرگ در حق این فیلم شده که از نمایش همگانی آن جلوگیری میشود.💚❤️