خانهٔ دوست کجاست؟ فیلمی ایرانی به کارگردانی و نویسندگی عباس کیارستمی محصول سال ۱۳۶۵ است. با نقد فیلم خانهٔ دوست کجاست؟ همراه ما بمانید تا به یکی از مهمترین فیلم های تاریخ سینمای ایران بپردازیم.
این فیلم پارهٔ اول از سه‌گانه کوکر است؛ دو فیلم دیگر زیر درختان زیتون و زندگی و دیگر هیچ هستند که پس از این فیلم ساخته شدند. خانه دوست کجاست در فهرست ۵۰ فیلمی که باید قبل از ۱۴ سالگی دید از دید بنیاد فیلم بریتانیا قرار دارد. خانه دوست کجاست پلنگ برنزی جشنواره فیلم لوکارنو را در سال ۱۹۸۹ به دست آورد. نام فیلم برگرفته از شعری از سهراب سپهری است.
نقد فیلم خانهٔ دوست کجاست؟ به کارگردانی عباس کیارستمی
ساختار روایی به این ترتیب است که یک بچه مدرسه‌ای متوجه می‌شود که دفتر دوستش را به اشتباه برداشته است؛ بنابراین از خانه بیرون می‌رود تا او را پیدا کند و دفتر را به او پس دهد، اما راهی دشوار و دراز در پیش است و فرصتی اندک. پسر بچه که در روستای کناری زندگی می‌کند به بهانه خرید نان از خانه خارج می‌شود و تا غروب آن روز به دنبال خانه دوستش می‌گردد اما نمی‌تواند خانه را بیابد و غمگین به خانه خودشان برمی‌گردد؛ ولی تصمیم می‌گیرد تکالیف دوستش را برایش بنویسد تا مانع اخراج شدن او شود و صبح فردا دفتر را به او برساند.
بابک احمدپور بازیگر اول فیلم خانه دوست کجاست، سال‌ها بعد در مصاحبه‌ای در مورد بازی مقابل دوربین عباس کیارستمی گفت:
آن زمان که در فیلم کیارستمی بازی می‌کردیم بچه بودیم، اصلاً نمی‌دانستیم فیلم چیست و ما حتی در روستا با تلویزیون آشنایی نداشتیم و اصلاً در زندگی مان دوربین ندیده بودیم. به دلیل طبقه اجتماعی که در روستای ما حاکم بود، از امکانات شهری به دور بودیم و همین باعث شده بود نه بدانیم تلویزیون چیست و نه فیلم. اصلاً نمی‌دانستیم دیالوگ‌هایی که آقای کیارستمی به ما می‌دهد و ما آن را تکرار می‌کنیم، قرار است بعداً تبدیل به فیلم شود.
بررسی فیلم خانهٔ دوست کجاست؟
مشخصات فیلم در یک نگاه:
- کارگردان عباس کیارستمی
- تهیه‌کننده علیرضا زرین
- نویسنده عباس کیارستمی
- بازیگران بابک احمدپور احمد احمدپور خدابخش دفاعی آیت انصاری صدیقه توحیدی آقاخان قارداش‌خانی محمدرضا پروانه
- مدت زمان ۸۳ دقیقه
- کشور ایران
- زبان فارسی
- مدیر فیلمبرداری: فرهاد صبا
- صدابرداری: جهانگیر میرشکاری، اصغر شاهوردی، بهروز معاونیان
- موسیقی متن: انتخابی (از ساخته‌های امین‌الله حسین)
- تدوین: عباس کیارستمی
- دیگر بازیگران: ایران اوتاری، پیمان معافی، عزیز بابایی، نادر غلامی، علی جمالی، محمدرضاپروانه
- محصول: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- سال ساخت: ۱۳۶۵–۱۹۸۶
- تاریخ اکران: ۱۳۶۶–۱۹۸۷
فیلم خانهٔ دوست کجاست ممکن است اقتباسی از داستان کوتاه چرا خانم معلم گریه کرد؟ باشد که به ادعای نویسندهٔ آن بهروز تاجور پس از به توافق نرسیدن با آقای کیارستمی نام‌برده اقدام به تولید فیلم بدون اجازهٔ وی کرده‌است. این ادعا پس از پخش فیلم در پاره‌ای از جراید مطرح و از طرف عباس کیارستمی تکذیب شد.
زمانی که عباس کیارستمی کارگردان ایرانی فیلمنامه «خانه دوست کجاست؟» را نوشت، در سال 1986، او در فضای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ایران که در آن زمان ریاست آن را بر عهده داشت، بسیار فعال بود. اکثر این آثار شامل داستان‌های تعلیمی بود که حقایقی ساده درباره زندگی، مدرسه و دولت را موعظه می‌کردند، در حالی که داستان فیلم خانه دوست کجاست ما را به سمت و سویی دیگر و جدی‌تر می‌برد.
“خانه دوست کجاست؟” اولین فیلم کیارستمی بود که در سطح بین‌المللی مورد تحسین قرار گرفت و به عنوان اولین فیلم از سه‌گانه «کوکر» شناخته می‌شود، مجموعه‌ای از فیلم‌هایی که در روستای کوکر اتفاق می‌افتد. کوکر روستایی در استان گیلان ایران است. سه اثر خانه دوست کجاست؟، زندگی و دیگر هیچ و زیر درختان زیتون از عباس کیارستمی که به سه‌گانه کوکر معروفند در این روستا یا اطراف آن فیلمبرداری شده‌اند.
سه‌گانه «کوکر»
این سه فیلم از لحاظ موضوع به هم وابسته هستند و بیشتر بازیگران و عوامل در هر سه فیلم حضور دارند. کیارستمی برای ارتباط میان این فیلم‌ها از تم‌های زندگی، مرگ، تغییر و تداوم بهره برد. این سه‌گانه ابتدا در فرانسه (۱۹۹۰) و بعد در لندن، سوئد، آلمان و فنلاند مورد استقبال قرار گرفتند. کیارستمی سه‌گانه کوکر را در شرایط دشوار سیاسی نیمه دوم دهه ۶۰ و نیمه ابتدایی دهه ۷۰ ساخت، این فیلم‌ها توانستند تصویر متفاوتی از ایران به دنیای خارج ارائه دهند.
کوکر و روستاهای اطراف نیز محل زندگی احمد (بابک احمدپور) و همکلاسی او محمد (احمد احمدپور) است که هر دو در مقطع ابتدایی تحصیل می‌کنند. یک روز بعد از اینکه معلم دوستش را به خاطر اشتباه انجام دادن تکالیفش سرزنش می‌کند، احمد تمام تلاشش را انجام می‌دهد تا محمد را بعد از مدرسه آرام کند، اما وقتی به خانه باز می‌گردد متوجه می‌شود که مرتکب اشتباهی مهلک شده است.
از آنجایی که هر دو دفترچه آنها شبیه هم هستند، هر دو را در کوله پشتی خود گذاشته و از مادرش می‌خواهد که اجازه دهد به خانه دوستش در روستای مجاور برود تا محمد بتواند تکالیفش را انجام دهد و دیگر مورد سرزنش قرار نگیرد. چون مادرش معتقد است پسرش به دنبال بهانه‌ای برای انجام ندادن کارش می‌گردد، احمد به بهانه‌ی نان خریدن به سمت خانه‌ی دوست روانه می‌شود.
اما جستجو برای پیدا کردن دوستش بیخ پیدا می‌کند. بیشتر خانه‌ها شبیه هم هستند و بسیاری از مردم نام خانوادگی یکسانی دارند، بدون ذکر این واقعیت که چندین روستایی اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده‌ای درباره محل خانه به پسر می‌دهند. همانطور که احمد خود را در پیچ و خم روستا می‌یابد، با غروب آرام خورشید، متوجه می‌شود که ممکن است هرگز خانه دوستش را پیدا نکند.
تحلیل فیلم خانهٔ دوست کجاست؟
در حالی که برجسته‌ترین آثار کیارستمی، «طعم گیلاس» یا «ده» در نقد دولت، مذهب و جامعه کاملاً آشکار است، در مورد «خانه دوست کجاست؟» همه چیز لابلای ناخودآگاه شما وول می‌خورد تا شما را تکان دهد. قهرمان جوان کیارستمی خود را درگیر دنیای بزرگسالان می‌بیند، خود را مابینِ شبکه‌ای می‌بیند که وظایف، سلسله‌مراتب و تعهدات مختلفی در آن تعریف می‌شود.
تصویر مکرر شخصیت اول فیلم که از تپه به سمت روستا می‌دود، شاید جدی‌ترین و کنایه آمیزترین استعاره در داستان باشد که احمد را به چیزی شبیه سیزیف جوان تبدیل می‌کند که توسط کسانی که به او قدرت می‌دهند تقریباً کارش غیرممکن می‌شود. اما رنگ و لعاب دار شدن همه‌ی این فلسفه‌ها در فیلم شاید علاوه بر وجود نوع نگاه کیارستمی، فیلمبرداری فرهاد صبا باشد که حس فزاینده یأس و درماندگی این موقعیت را برجسته می‌کند.
به لطف نگاه خاص آقای کیارستمی ماهیت منظره در فیلم به عنوان یک تمثیل در نظر گرفته شده است. جدا از تاکید بر موقعیت قهرمان داستان، یک سیستم پوچ نیز حضور خود را در فیلم پر رنگ می‌کند. هر کسی که احمد در راه ملاقات می‌کند، مادرش، معلمش یا پدربزرگش، با ارائه اطلاعات یا نصیحت‌هایشان، اوضاع را بدتر می‌کند، در نتیجه مفهوم دوگانگی پوچ که در ذات هر انسانی نهفته است، برملا می‌شود.
کودک. در این سیستم پر هرج و مرج، مقصر است؛ مفهومی که کیارستمی با استفاده از رویکردی کاملاً مینیمال و در عین حال کاملاً مؤثر ارائه می‌دهد. در پایان، او موفق می‌شود داستانی درباره یکی از عمیق‌ترین معضلاتی که می‌توانید به آن فکر کنید، تعریف کند: تضاد بین تعهد شما نسبت به دوست خود و سیستمِ پر از سد و گمراهی‌های خودخواهانه در جریان زندگی.
“خانه دوست کجاست؟” داستانی است درباره اقتدار، وظیفه و دوستی. عباس کیارستمی مانند تمام ویژگی‌های سه‌گانه «کوکر» از ابزارهای ساده و چشم‌انداز طبیعی و بدون هیچ‌گونه جلوه‌ی ویژه فیلم خود را می‌سازد تا به بیننده‌اش بینشی از دنیای پر دردسر قهرمان جوان، هزارتویی از مفهوم تعهد که در دنیای تکنولوژی به شدت کم‌رنگ شده، بدهد.
نقد فیلم خانهٔ دوست کجاست؟
منتقدان چه می‌گویند:
امتیاز فیلم در راتن تومیتوز ۱۰۰٪ است، این به این معنی که همه بررسی‌های توسط مطبوعات بسیار مثبت بوده‌است. ورنر هرتسوک کارگردان سرشناس آلمانی فیلم «خانه دوست کجاست» را یکی از پنج فیلم محبوب خود دانسته است.
شان آکسمیکر از پارالاکس ویو دربارهٔ این فیلم نوشت:
از یک طرف، کیارستمی جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که ریشه در مطالبات استبدادی دارد و از طرف دیگر، او به ما نشان می‌دهد که چگونه می‌توان کودکان را در جامعه تجارت و مسئولیت نمایش داد.
جاناتان رزنبام دربارهٔ این فیلم نوشت:
کیارستمی مسلماً یکی از بزرگترین کارگردان است که فیلم‌های سه‌گانه وی دربارهٔ مناظر بی نظیر و شیوه زندگی مردم عادی بوده‌است. این سه‌گانه در مورد کشف و ارزش‌گذاری آنچه در جهان هستی ما است تلاش می‌کند، این از جمله آن چیزهایی که ما مردم عادی آن را نمی‌توانیم درک کنیم.
آلن برگان استاد دانشگاه سوربن و مدیر دپارتمان تحلیل فیلم در مدرسه فمیس دربارهٔ فیلم خانهٔ دوست کجاست گفت:
کیارستمی توانست در کنار هم قرار دادن سطوح مختلف ساختاری و زیبایی‌شناسی و پیشبرد سرخط منطقی در طول فیلم نوید حضور یک فیلمسازی بزرگ را به جهانیان بدهد.
کانال ۴ (بریتانیا) با پخش برنامه‌ای با عنوان هفتهٔ فیلم ایران و نمایش فیلم‌هایی در این زمینه به بررسی سینمای ایران پرداخت. در این برنامه که به مناسبت بزرگداشت عباس کیارستمی در لندن پخش شد خانه دوست کجاست بهترین اثر کیارستمی از دید کارشناسان این برنامه قلمداد شد. بی‌بی‌سی چهار فیلم ایرانی به کارگردانی عباس کیارستمی و اصغر فرهادی را در نظرسنجی «۱۰۰ فیلم غیرانگلیسی برتر تاریخ سینما» قرار داد. در این نظرسنجی ۲۰۹ منتقد و متخصص سینمایی از ۴۳ کشور جهان حضور داشته‌اند. ژان-میشل فرودون استاد، منتقد و روزنامه‌نگار فرانسوی حوزه سینما نیز به تمجید از این فیلم در مراسم تحلیل فیلم دانشگاه سنت اندروز پرداخت.
در ایران نیز این فیلم در رای‌گیری بهترین فیلم‌های سال ۱۳۶۷ در شماره ۷۵ ماهنامه فیلم، رتبه اول را کسب کرد و بر فیلم‌های مهمی چون «شاید وقتی دیگر» (بیضایی) و «آن سوی آتش» (عیاری) پیشی گرفته‌است.
بیشتر بخوانید: بهترین فیلم های عباس کیارستمی
از همراهی شما تا انتهای نوشتار نقد فیلم خانهٔ دوست کجاست؟ سپاس‌گزار هستیم. حتما ما را با نظرات خود در رابطه با این نوشتار، آگاه کنید. شما می‌توانید به عنوان نویسنده مهمان در سایت فیگار عضو شوید و علاوه بر اشتراک نظرات خود در رابطه با مقاله‌ها، نقد فیلم ، نقد سریال ، اخبار سینما و مطالب خودتان را نیز انتشار دهید. برای مطالعه فراخوان مرتبط با آن بر روی لینک نویسنده مهمان کلیک نمایید. در ضمن شما همراهان عزیز می‌توانید به اینستاگرام فیگار جهتِ شناختِ مهمترین فیلم های ژانرهای مختلف و خلاصه نقد و بررسی‌های فیلم‌های روز دنیا مراجعه کنید.