[yasr_overall_rating]در این نوشتار به بررسی و نقد فیلم نوسفراتو یکی از بهترین فیلم های کلاسیک تاریخ سینما که در ژانر وحشت توسط مورنائو ساخته شده است می‌پردازیم. در ادامه با فیگار همراه باشید.
مثل رمان ماجرای عجیب دکتر جکیل واقای هاید، دراکولای برام استوکر نیز رمانی ویکتوریایی است که منبع اقتباس چندین نمایشنامه و چند ده نسخه سینمایی قرار گرفته است. فیلم هایی که از هر دو رمان اقتباس شده اند واجد مقولات جنسی فراوان اند، اما در حالی که این گونه مقولات در رمان استیونسن مخفی و پنهان اند و بروز روایی علنی و آشکار ندارند، رمان دراکولا مملو از این مقولات است.
در زمان انتشار رمان، به دلیل هنجارهای فرهنگی عصر ملکه ویکتوریاکه طرح مسائل جنسی را برنمی تافت و بیان آن را حتی در شکل پنهان و نهفته هم ممنوع میدانست، کسی متوجه این مضمون رمان نشد. داستان دراکولا که ریشه در داستان های چند قرن پیش شرق اروپا دارد، ماجرای یک اشراف زاده خون آشام است.
چون جهان بدوی او از شور و سرزندگی تھی است، برای دستیابی به شور و هیجان بیشتر به انگلستان می رود. خوی خون آشامی او حیات جامعه را تهدید می کند، اما او سرانجام کشف می شود و از بین میرود.
نقد فیلم نوسفراتو (1922 Nosferatu)
دراکولا و رمان برام استوکر
در نوشتار نقد فیلم Nosferatu به مسائلی که در زیر فهرست شده است خواهیم پرداخت:
- زندگی خانوادگی و جنسیت در فرهنگ ویکتوریایی
- تکنیک های روایی رمان
- نوسفراتو به عنوان اثر اقتباسی
- دو زمینه اجتماعی مختلف برای رمان و فیلم
- تداعی معانی خون آشام با نیروهای طبیعی
- جامعه مردان سست عنصر
- نقشمایه های بصری
- عوامل فیلم
زندگی خانوادگی و جنسیت در فرهنگ ویکتوریایی ؛ نقد فیلم نوسفراتو
در حالی که رمان استیونسن تکبر و غرور انگلستان عصر ویکتوریا را مورد نقد قرار میدهد، رمان برام استوکر به ستایش آن میپردازد. جوناتان هارکر در سفری به اروپای شرقی برای دیدار با کنت دراکولا، از طبیعت پست مردم صحبت میکند.
به نظر او انگلستان متمدن ترین محل روی زمین است که مسافرت از آن جا به هر جای دیگر به معنی بازگشت به بدویت و گذشته وحشی بشر است. و زمانی که دراکولا به انگلستان میرود، قلب تمدن را تهدید میکند.
نوع خاص تهدید دراکولا ارزش های زندگی خانوادگی در فرهنگ ویکتوریایی را نشانه میرود. خطر دراکولا از مرگ قربانیانش فراتر میرود و بر مبنای فرهنگ ویکتوریایی، بنیان زندگی یعنی خانواده را تهدید میکند. او تابو اصلی فرهنگ ویکتوریایی یعنی کنش مهارناشده جنسی و به خصوص کنش جنسی زنانه را زیر پا میگذارد. علاوه بر اینکه دراکولا عمدتا زنان را هدف قرار میدهد، اغلب این کار را در اتاق خواب آنها صورت میدهد.
زنان نه تنها میمیرند، بلکه پس از مرگ در هیاتی جنسی به زندگی بازمیگردند تا مردانی را به جرگه خون آشامان بکشانند. او به علاوه، جذاب ترین این زنان را به نوشیدن خون خود وامیدارد. تهدید دراکولا عمدتا متوجه قید و بندهایی جنسی است که حاملان فرهنگ ویکتوریایی آن را اساس ساختار اجتماعی خود میدانند.
در اوایل رمان، همه شخصیت های اصلی از فقدان یکی از اعضای خانواده رنج میبرند مثلا یکی از والدین یا نامادری یا ناپدری خود را از دست داده اند یا از محبوب خود فرسنگها دور افتاده اند.
در نتیجه دراکولا زمانی وارد میشود که همه به دلیل فقدان حمایت آن عضو خانواده به شدت آسیب پذیر و شکننده اند. کمی بعد، سه مرد به لوسی، دختری جذاب و مجرد، پیشنهاد ازدواج میدهند. او به یکی از آنها پاسخ مثبت میدهد، اما دراکولا چند بار مخفیانه با او در اتاق خوابش دیدار میکند و خون او را مینوشد و او را به طرف مرگ میکشاند.
دراکولا نه تنها زندگی لوسی را تهدید میکند، بلکه ازدواج و تشکیل قریب الوقوع خانواده او یعنی نهادی که جامعه او قوام خود را به آن وابسته میداند را نیز به خطر میاندازد. دکتر وان هلسینگ که از آمستردام احضار شده، متوجه میشود که باید پای یک خون آشام در میان باشد.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم محله چینی ها (Chinatown 1974)
نقد فیلم جویندگان (The Searchers 1956)
دلدادگان لوسی مقداری از خون خود را به او میبخشند و هر کدام شان این را یک راز میشمارند و به این ترتیب مضمون رمان در مورد خون به مثابه تجسم مایعی شبه عاشقانه باز هم تقویت میشود.
لوسی سرانجام میمیرد، اما وان هلسینگ با بازگرداندن او به زندگی در قالب زنی جذاب و خوش اندام، همه را شگفت زده میکند. جذابیت استثنایی او، نامزد قبلا عاشقش را چنان از او متنفر میسازد که چوبی در قلب او فرو میکند و سر از بدن بی جانش جدا میسازد.
دراکولا سپس به مینا، همسر جوناتان، حمله میکند. دراکولا در اتاق مینا و در کنار شوهر ازهوش رفته اش پیدا میشود. دراکولانه تنها خون مینا را میمکد، بلکه او را وامیدارد که خون خودش را هم با مفهوم ضمنی انجام رابطه جنسی بنوشد.
این حرمت شکنی، دو مرکزی فرهنگ ویکتوریایی را، یعنی قداست خانواده و حرمت شوهر به عنوان محافظ خانواده و زن به عنوان موجودی که روابط جنسی خارج از خانواده بر او حرام است، در هم میشکند. بقیه رمان به شرح تلاشهای نومیدانه برای نجات مینا از دست دراکولا اختصاص دارد.
مینا شخصیتی فراتر از همسر جوناتان است؛ او مادر خوانده و خواهر مردان نیک رمان است. آنها حول او جمع می شوند و او به آنها حسی از تعلق به خانواده میبخشد که به آنها کمک می کند همه با هم متحد شوند و به مبارزه با دراکولا برخیزند.
پس از اجرای این هدف، مینا بچه ای به دنیا می آورد و نام آنها را بر او مینهد. به این ترتیب، توانایی مقابله با دراکولا حاصل توانایی انگلیسی ها در همکاری و اتحاد در نهاد خانواده است. به این ترتیب، مفهومی که انگلستان از خود دارد، یعنی این مفهوم که می تواند هر تهدیدی را با اتکا بر اصول اخلاقی خود خنثا سازد، تقویت میشود.
تکنیک های روایی رمان ؛ نقد فیلم نوسفراتو
خواننده رمان نمیتواند تنوع حیرت انگیز دیدگاه هایی را که روایت را تعریف میکنند ندیده بگیرد. رمان نه تنها از دید یک نفر بیان نمیشود، بلکه راوی دانای کل نیز ندارد. ما داستان را از طریق یادداشتهای روزانه و نقل مطالب روزنامه ها از زبان شخصیت های مختلف، یا یادداشتها و مطالبی که به شکل های مختلف ضبط شده اند، مثلا دست نویس، تندنویسی دستی، تایپ، و صدای ضبط شده توسط ضبط صوت، میخوانیم.
علاوه بر اینها بخش هایی از روایت را از طریق صورت حساب های حمل کالا، روایت روزنامه ها، مطالب تلگرافها، و نامه ها دنبال میکنیم. چه خبر است؟ استوکر در دیباچه اش منطقی را بیان میکند که میگوید:
تاریخ، با باور روزمره بعدی که ممکن است حقیقت ساده ای قلمداد شود، کمی فرق دارد.
به عبارت دیگر، در حالی که ممکن است ماهیت متافیزیکی رویدادها ساده لوحانه به نظر آید، شیوه ارائه آن ها نباید این طور باشد. همه چیزهایی که عرضه میشوند اسناد محکمه پسندند و بنابراین خواننده داستان را با احساس چیزی در حد اسناد قانونی میخواند. خواننده نمیتواند در قابلیت وثوق مطالب راوی تردید کند، چون راوی ای وجود ندارد؛ خواننده خود در مورد اسناد که عرضه میشود قضاوت میکند.
استوکر الگوی ارائه اسناد و شواهد به شیوه قانونی را به شکلی پیچیده و ظریف به کار میگیرد.
نوسفراتو به عنوان اثر اقتباسی ؛ نقد فیلم نوسفراتو
نوسفراتو (۱۹۲۲، به کارگردانی فردریخ ویلهلم مورنائو) به عنوان اقتباسی از رمان دراکولا خلق شد، چون سازندگان آن تصور میکردند که جهان وهم آلود خون آشامان در رمان دراکولا روایت مناسبی است برای سینمای اکسپرسیونیستی محبوب آن روز آلمان.
سینمای اکسپرسیونیست آلمان، نمود ظاهری جهان خارج را از شکل می انداخت و تحریف میکرد و جهانی مملو از اضطراب و وحشت و هراس مجسم میساخت. تهیه کنندگان نوسفراتو تلاشی برای کسب مجوز استفاده از رمان نکردند و همین باعث شد که پس از پخش فیلم، فلورنس استوکر، همسر نویسنده رمان، آنها را به یک دعوای حقوقی تلخ بکشاند و خود از آن پیروز بیرون آید.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم زیر دریایی (Das Boot 1981)
نقد فیلم همشهری کین (Citizen Kane 1941)
در ۱۹۲۵، دادگاه حکم داد که همه نسخه های فیلم باید معدوم شوند. تاریخ سینما این خوش بختی را داشت که بعضی از نسخه های فیلم از این کشتار نجات پیدا کنند.
مسأله جر و بحث و اختلاف میان مدعیان مختلف منابعی که مورد اقتباس قرار گرفته اند، سؤالات مهمی را پیش میکشد. آیا یک اقتباس غیرقانونی را همچنان میتوان اقتباس خواند؟
دو زمینه اجتماعی مختلف برای رمان و فیلم ؛ نقد فیلم نوسفراتو
جهت کلی روایت نوسفراتو همان مسیر رمان را دنبال میکند. با این تفاوت عمده که خون آشام به جای رفتن به لندن، به ویسبورگ در آلمان میرود امامعانی ضمنی مستتر در دو اثر به کلی متفاوت.
نوسفراتو اولین فیلمی بود که از رمان برام استوکر اقتباس شد و هنوز هنرمندانه ترین آنها شناخته میشود. در حالی که دراکولا طرفدار سیستم ارزش‌های جامعه ای متکی به خود است، نوسفراتو آلمان مأیوس و سرخورده پس از شکست در جنگ جهانی اول را باز می‌تاباند.
شخصیت های دراکولا برای مقابله با دراکولا و تهدید جنسی او، در نهاد خانواده گرد می آیند. شخصیت های نوسفراتو در تمام فیلم پراکنده و مأیوس‌اند، و تنها تلاش عملی برای مقابله با خون آشام، نه کنشی جمعی بلکه حاصل عمل آدمی تنها و ناشناخته است.
در حالی که شخصیت های دراکولا از خانواده های رو به زوال به خانواده ای مستحکم شکوفا رشد میکنند، نوسفراتو با ازدواجی شاد آغاز میشود که افول میکند و در هم میریزد. هیچ کدام از معانی جنسی ضمنی رمان را در فیلم نمیتوان یافت و در واقع جنسیت هیچ جایی در فیلم ندارد.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم راشومون (Rashomon 1950)
تهدیدی که از جانب کنت اورلاک (شخصیتی که در فیلم جاگزین دراکولا شده) صورت میگیرد، فقط و فقط تهدید جانی است. قربانیان او پس از مرگ در قالب خون آشام دوباره به زندگی برنمی گردند؛ آنها فقط میمیرند.
ساز و برگهای مقدسی مثل صلیب، نان مقدس مراسم عشای ربانی، و آب مقدس، هیچ اثری بر کنت اورلاک ندارند. او در اثر پدیده ای طبیعی، یعنی برآمدن آفتاب، میمیرد. در واقع فعالیت های او ابدا در ارتباط با امور ماورایی تصویر نمیشود و به فاجعه ای طبیعی مربوط است: طاعون.
تداعی معانی خون آشام با نیروهای طبیعی ؛ نقد فیلم نوسفراتو
اورلاک همیشه با موش، عامل اصلی شیوع طاعون، تداعی میشود. او با گوش های دراز و نوک تیز، سربی مو، و انگشتان بلند و تیز، شباهت زیادی به موش دارد. دور و بر او همیشه پر از موش است. وقتی ملوانان یکی از جعبه های او را باز میکنند، تعداد زیادی موش از آن بیرون میپرند. و زمانی که این ملوانان برای یافتن علت مرگ ومیر در کشتی او را به ویسبورگ حمل میکنند، موش های زیادی را در کشتی میابند. هر که اورلاک میرود، گزارش هایی از وجود موش منتشر میشود.
این فیلم، خون آشامی را بیشتر با نیروهای طبیعت یکی میداند تا نیروهای ماورایی. در یک صحنه از فیلم، پروفسور بولور نمونه هایی از موجودات خون آشام در طبیعت را به دانشجویانش نشان میدهد. این دو نمونه عبارت اند از نوعی گیاه حشره خوار و نوعی هشت پای چنگال دار.
علاوه بر این، اهالی ویسبورگ از اورلاک نه به عنوان پدیده ای ماورایی بلکه به عنوان فاجعه ای طبیعی میترسند. آنها هرگز ماهیت واقعی او را نمیشناسند. آنها خیلی راحت مرگ مردم را میپذیرند و به شیوه ای متعارف به دفن اجساد میپردازند.
کاری از نهادهای اجتماعی هم ساخته نیست. پلیس هیچ چیز پنهانی کشف نمیکند و بیمارستان ها هم به مردم توصیه میکنند که از خانه بیرون نروند. جامعه نه میتواند تهدیدی که موجودیتش را هدف گرفته بشناسد و نه با آن مقابله کند.
این جامعه کاملا در نقطه مقابل آن جامعه ای از انگلستان عصر ملکه ویکتوریا قرار می گیرد که هنگام خطر میتواند متحد شود و با تهدید مقابله کند. در رمان، حتی اسناد مختلف نیز برای تقویت اتحاد شخصیتها یک جا جمع میشوند. در نوسفراتو، اسناد برعکس عمل میکنند.
مطلبی در مقدمه فیلم مدعی است که تنها این اواخر (احتمالا 1922) است که مورخان علت واقعی شیوع طاعون ۱۸۴۳ در ویسبورگ را کشف کرده اند و فیلم این ماجرا را برای اولین بار فاش میکند. بنابراین اسناد تاریخ نگاران برای مقابله با اورلاک به کار نمی آید؛ چنین سندی دردی از کسانی که از طاعون مردند درمان نمیکند.
جامعه مردان سست عنصر ؛ نقد فیلم نوسفراتو
بر خلاف مردان نیرومند رمان، مردان فیلم آدمهایی سست عنصر و بی کفایت اند. زمانی که اورلاک به اتاق هوتر وارد میشود، هوتر (بر خلاف جوناتان در رمان) با او نمیجنگد و مثل بچه ها وحشت زده کاغذهایش را به طرف او پرتاب میکند تا از دست او بگریزد.
در صحنه ای دیگر، زمانی که یک ملوان تنومند اورلاک را در کشتی خود میبیند، به جای مبارزه با او تبر خود را به زمین می اندازد و وحشت زده خود را به دریا می افکند. در حالی که در رمان گروهی از مردان مسلح و مصمم بر دراکولاغلبه میکنند، اورلاک به دست زنی تنها کشته میشود. الن (همسر هوتر) سرانجام با دعوت اورلاک به اتاق خواب خود و نوشاندن خون خود به اوتاصبح، زمانی که پرتوهای خورشید او را به بخار تبدیل کنند، او را میکشد. این کار باعث مرگ خود الن هم میشود.
این عمل به نحو عجیبی فاقد هر نوع حس جنسی است، چون اورلاک در تمام مدت لباس خود را از تن درنمی آورد و فیلم هم به هیچ یک از معانی ضمنی جنسی رمان نمیپردازد. طبیعی بودن طلوع خورشید، بار دیگر اورلاک را با نیروهای طبیعی، نه ماورایی، مربوط میکند.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم کازابالانکا (Casablanca 1942)
نقد فیلم جاذبه مرگبار (Fatal Attraction 1987)
فیلم این احساس را به تماشاگر میدهد که جامعه به همین شکل عمل میکند و هر چند الن جامعه خود را نجات میدهد اما این جامعه ارزش نجات دادن ندارد. بر خلاف رمان که با یادداشتی دال بر تجدید حیات جامعه ای نیرومند پایان میگیرد، فیلم با یادداشتی به پایان میرسد در مورد فقدان اعمال قهرمانانه و نیز عمل قهرمانانه ای که در زمانه خود ابدا دیده نشد.
نقشمایه‌های بصری ؛ نقد فیلم نوسفراتو
علاوه بر ارتباط اورلاک با موشها، در فیلم نقشمایه‌های شکلی (فرمال) دیگری هم در مورد ورودی ها وجود دارد. اورلاک با ورودی های مدور یا قوسی شکل ارتباط پیدا میکند که بیشتر به اروپای شرقی مربوط میشود تا اروپای غربی.
ما اولین بار او را در قلعه اش در قاب درگاهی‌هایی می بینیم که همه قوسی شکل اند. زمانی که برای اولین بار به هوتر حمله میکند، از طریق درگاهی مدوری به اتاق او وارد میشود. اما زمانی که به ویسبورگ می آید، او را بیشتر در درگاهی‌های چهارگوش میبینیم که بیشتر با اروپای غربی مربوط است. الن او را از پنجره چهارگوش اتاق به خلوت خود دعوت میکند و او هم در حالی که در یک درگاهی چهارگوش ایستاده است این دعوت را میپذیرد.
پرتو خورشیدی که سبب نابودی او میشود نیز از پنجره ای چهارگوش به او میتابد. نقشمایه هایی که اورلاک را با موش یا معماری شرق اروپا مربوط میکند، ممکن است باعث آزار اقوام اروپای شرقی شود.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم The Rules of the Game (قاعده بازی 1939)
بینی دراز اورلاک، که در نماهای نیمرخ بر آن تأکید میشود، انگشتان بلند و نوک تیز او، و این واقعیت که او در نماهایی عرق چین به سر دارد، کاملا منطبق است با تصویری که در این زمانه از تاریخ آلمان در عصر نازیسم و پیدایش هیتلر به یهودیان نسبت داده میشد.
در واقع یهودیان در آن دوره از تاریخ آلمان اغلب موش خوانده میشدند و آنها را حاملان طاعون انحطاط اخلاقی میدانستند که آدم عوام فریبی مثل هیتلر قول نابودی آنها را میداد. به این ترتیب، نقشمایه های شرق اروپا، همراه با تصویر کلیشه ای یهودیان در آن زمان، فیلم نوسفراتو را با اندیشه نژاد خالص آلمانی پیوند میداد.
این معانی ضمنی البته فقط در بافت تصویری فیلم وجود دارند و در رمان دراکولا و یا دیالوگ های فیلم هیچ اثری از آنها دیده نمیشود. مطالعه رابطه فیلم با هنرهای دیگر، مسیرهای جذابی پیش روی ما میگشاید. اما مهم این است که هر قالب هنری را با مختصات خود آن رسانه ارزیابی کنیم. باید سعی کنیم تفاوت وهمچنین نقاط اشتراک این رسانه ها را خوب بشناسیم.
عوامل فیلم ؛ نقد فیلم نوسفراتو
- کارگردان: فریدریش ویلهلم مورنائو
- نویسنده: هنریک گالین بر اساس رمان دراکولا اثر برام استوکر
- بازیگران: ماکس شرک، گرتا شرودر، گئورگ اچ. اشنل، یان گوتوفت و لونی نست
- تاریخ انتشار: ۴ مارس ۱۹۲۲
- کشور: آلمان
- زبان: صامت
بهترین فیلم ها:
- بهترین فیلم های سینمایی جهان برای دانلود + [2023 و امتیاز IMDB]
- بهترین فیلم های سینمایی جهان از نگاه IMDB قبل از مرگ ببینید [2023 و تمام دوران]
- بهترین فیلم های 2023 با امتیاز IMDB بالای 6 + [دانلود، تریلر و دسته‌بندی ژانر]
- بهترین فیلم های غیر انگلیسی زبان تاریخ سینمای جهان + 2023
- بهترین فیلم های درام تاریخ سینمای جهان + [2023]
- بهترین فیلم های آمریکایی تاریخ سینما [+امتیاز IMDb]
- دانلود و معرفی بهترین فیلم هایی که قبل از مرگ باید ببینید
- دانلود 100 فیلم برتر سال 2022 که قبل از مرگ باید ببینید +[امتیاز IMDB و دسته‌بندی ژانر]
- معرفی و دانلود برترین فیلم های سینمایی تاریخ + [2023 و تمام دوران]
- بهترین فیلم های نتفلیکس تاریخ سینمای جهان + [2023]
- پر بیننده ترین فیلم ها و سریال های 2022 + 2021 از نگاه IMDB
- بهترین فیلم های دیزنی تاریخ سینمای جهان + [2023]
نظر خود را در خصوص بررسی و نقد فیلم نوسفراتو با فیگار در بخش کامنت‌ها به اشتراک بگذارید. نظرات شما موجب خرسندی و بهبود نوشتار ما خواهد شد.