[yasr_overall_rating]در این نوشتار به یکی دیگر از فیلم های کلاسیک تاریخ سینما خواهیم پرداخت. در ادامه با فیگار همراه باشید تا با نقد فیلم Scarface بیشتر راجع به این فیلم بدانید.
صورت زخمی (۱۹۳۲) زمانی که پل مونی در نقش عنوان فیلم، یعنی صورت زخمی، بازی کرد، تصویر یک ستاره را نداشت. او یک بازیگر موفق تآتر بود که در دهه ۱۹۲۰ با گروه تآتری یهودیان همکاری میکرد و تا آن موقع در چند فیلم معمولی و ناشناخته بازی کرده بود.
موفقیت صورت زخمی، او را به یکی از معتبرترین بازیگر – ستاره های دهه ۱۹۳۰ تبدیل کرد، اما ستاره ای با پرونده حرفه ای کاملا متفاوت با پرونده گلن کلوز. میان «ستاره» و «بازیگر – ستاره » تفاوت وجود دارد. ستارگانی مثل کلینت ایستوود، مریلین مونرو، و جان وین، تصویر افسون کننده ای از ستاره میسازند که در تمام دوران کار حرفه ایشان دنبال میشود.
تماشاگران، همه نقشهایی که آنها بازی میکنند را نسخه های متفاوتی از تصویر اصلی آنها مثلا زن لوند و لعبت، یا کابوی خشن و سرسخت میدانند. بسیاری از این ستارگان، نسبت به نقش هایی که اعتبار خود را از آنها کسب کرده اند نقش های بسیار متنوع تری بازی میکنند، اما تصویری که دوستدارانشان از آنها در ذهن دارند همان تصویر مسلط است.
اما بازیگران ستاره، برعکس، اغلب تصویر مسلطی ندارند و بیشتر به تنوع نقش هایی که بازی کرده اند مینازند. مارلون براندو، مریل استریپ، تام هنکس، و لارنس اولیویه از این دسته اند.
نقد فیلم Scarface (صورت زخمی)
داستان تلخ صعود و سقوط
در ادامه نوشتار نقد فیلم Scarface به موضوعات زیر خواهیم پرداخت:
- داستان تلخ صعود و سقوط
- ژانر گنگستری
- سنت های سینمای گنگستری
- زمینه اجتماعی
- ساختار روایی
- نسخه‌ی سال 1983
- عوامل فیلم
در دهه ۱۹۳۰، پل مونی چنان بازیگر – ستاره برجسته ای به حساب می آمد که بعضی از منقدان فیلم معتقد بودند تصویر او در هیچ دو فیلمی شبیه هم نیست. تصویر او با درام های تاریخی «آبرومندی» تداعی میشد که در آنها او با گریمی ظریف و ماهرانه، بیشتر نقش شخصیت های خارجی یا از قومیت های دیگر را بازی میکرد.
نقش گنگستر ایتالیایی فیلم صورت زخمی، تنها یک نمونه از این شخصیتهاست. نقش فیزیکدان فرانسوی، لویی پاستور، در فیلم داستان زندگی لویی پاستور (۱۹۳۶، که برای بازی در آن جایزه اسکار بهترین بازیگر را دریافت کرد)، نقش یک دهقان چینی در فیلم خاک خوب (۱۹۳۷)، نقش یک فرانسوی قرن نوزدهم دیگر در زندگی امیل زولا (۱۹۳۷)، و نقش خوارز، انقلابی معروف آمریکای لاتین، در فیلمی به همین نام (۱۹۳۹)، نمونه های دیگری از نقش های متنوع او هستند.
جالب این که صورت زخمی ستاره فراموش نشدنی دیگری نیز به سینما معرفی کرد: جرج رافت. پس از نمایش صورت زخمی، جرج رافت با شخصیت های گنگستر تداعی میشد، او اگرچه بارها تلاش کرد خود را از این شخصیت های کلیشه ای رها کند، هرگز موفق نشد.
تلاش او برای شکستن حصار کلیشه ای گنگستر و بازی کردن شخصیت هایی «سالم» تر، او را به بازی در فیلم هایی با فیلمنامه ضعیف مشهور کرد. میگویند او حتی نقش اول فیلم سیبرای مرتفع (۱۹۳۹) را چون نمیخواست نقش گنگستر دیگری را بازی کند، و نقش اول شاهین مالت (۱۹۴۱) را چون نمیخواست نقش کاراگاهی بدنام را بازی کند، رد کرد.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم محله چینی ها (Chinatown 1974)
نقد فیلم جویندگان (The Searchers 1956)
هر دو فیلم را همفری بوگارت بازی کرد که با آنها توانست از چهره خود یک ستاره سرشناس بسازد. تلاش رافت برای زدودن چهرۀ گنگستری خود، و موفقیت بوگارت، یکی از طنزهای تاریخ سینما را شکل داده است. زمانی که بوگارت شنید قرار است جرج رافت نقش مارک تو این را در فیلمی بازی کند، به طعنه گفت:
چون کمپانی میداند من خیلی دوست دارم این نقش را بازی کنم، آن را به جرج رافت پیشنهاد داده است.
رافت هرگز نتوانست خود را از تصویر گنگستر رها کند. او ربع قرن بعد از نمایش صورت زخمی، در فیلم بعضی ها داغشو دوست دارن (۱۹۵۹)، و نیم قرن بعد از آن، در فیلم کازینو رویال (۱۹۶۶)، تنها توانست کاریکاتوری از نقش مقدر گنگستری اش بازی کند.
ژانر گنگستری ؛ نقد فیلم Scarface
ژانر گنگستری صورت زخمی، همراه با سزار کوچک (۱۹۳۰) و دشمن مردم (۱۹۳۱)، نقش عمده ای در شکل گرفتن ژانر «گنگستر شهری» بر عهده گرفتند؛ ژانری که در اوایل دوران سینمای ناطق آغاز شد و عمدتا به شرح صعود برق آسا و مرگ دردناک یک جنایتکار جوان میپرداخت.
صعود و معمولا پس از قتل رهبر قبلی باند و با تملک عنان گسیخته هر کالای خوبی از رخت و لباس و ماشین تا خانه و آپارتمان و البته زنان خوبرو صورت میگرفت. ژانر گنگستری را اغلب نقدی بر مصرف گرایی فرهنگ سرمایه داری میدانند که در آن، گنگستر بدیلی است برای سرمایه داران موفق.
هرکدام از این سه فیلم، آغازی بر دوران حرفه ای یک ستاره مرد برجسته بوده اند ادوارد جی. رابینسون در سزار کوچک، جیمز کاگنی در دشمن مردم، و پل مونی در صورت زخمی.
ژانر گنگستری اصولا ژانری مرد محور است. این فیلم ها آبستن تناقضات بیشماری بودند، چون متهم میشدند که جنایت را تقدیس میکنند و خشونت را لذت بخش جلوه میدهند. ستارگانی که این ژانر منشأ ظهور آنها بود، به سرعت از آن فاصله گرفتند و به بازی در نقش شخصیت هایی قانون مدارتر رو آوردند.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم زیر دریایی (Das Boot 1981)
نقد فیلم همشهری کین (Citizen Kane 1941)
خود ژانر نیز به دلایل متعدد، خیلی زود به ژانری حاشیه ای تبدیل شد و به صفاتی چون « قالبی»، «ناخوشایند و «تکراری» آراسته گشت، به طوری که هم کم تر منقدی به نقد آن ها میپرداخت و هم کمتر ستاره سرشناس و کمپانی فیلم سازی بزرگی جذب آنها میشد.
اما چنان که در فصل پنجم میبینیم، با گذر زمان، مؤلفه‌های ژانر و شأن و اعتبار آن در صنعت فیلم سازی تغییر کرد و در دهه ۱۹۷۰ با تولید فیلم هایی مثل بانی و کلاید (۱۹۶۷)، پدرخوانده (۱۹۷۲)، و نسخه بازسازی شده صورت زخمی (۱۹۸۳) با بازی آل پاچینو، وجهه تازه ای به دست آورد.
سنت های سینمای گنگستری ؛ نقد فیلم Scarface
ماجرای صورت زخمی که در دوران ممنوعیت مشروبات الکلی میگذرد، به داستان تلخ صعود و سقوط تونی کامونت (با بازی پل مونی) میپردازد؛ یک تبهکار خرده پا که تا رهبری باند تبهکاران صعود میکند و سرانجام در درگیری با پلیس، به ضرب گلوله کشته میشود.
اگرچه قاچاق مشروبات الکلی و صعود و سقوط کامونت در صورت زخمی از سنت های سینمای گنگستری دهه ۱۹۳۰ تبعیت میکند، از یک لحاظ در میان این فیلمها بی همتاست. صورت زخمی نه تنها شالوده ای برای ژانر گنگستری بود، بلکه به خاطر این که عامل آغاز دوران حرفه ای چند چهره شاخص سینمای هالیوود بود نیز اهمیت دارد.
این فیلم که خارج از سیستم تولید کمپانی های بزرگ و به صورت مستقل به دست هوارد هیوز افسانه ای تهیه و به دست هوارد هاکس کارگردانی شده بود، ضمنا دوران حرفه ای دو ستاره سینمای هالیوود، پل مونی و جرج رافت را نیز آغاز کرد.
زمینه اجتماعی ؛ نقد فیلم Scarface
زمینه اجتماعی صورت زخمی در زمان خود فیلمی بحث برانگیز بود، درست مثل جاذبه مرگبار در سال ۱۹۶۸. در ۱۹۳۲ تصور گسترده ای وجود داشت که میگفت فیلم های گنگستری، خشونت را تقدیس میکنند و باعث گمراهی جوانان میشوند.
این تصور با جار و جنجالی که در آن دوران درباره جنایتکارانی مثل صورت زخمی واقعی و یا آل کاپون وجود داشت و نگرانی از این که موجی از خشونت سراسر کشور را فرا گرفته است بی ارتباط نبود.
بسیاری از فیلمهای ژانر گنگستری در تبلیغات خود با عبارت «مبتنی بر تیتر روزنامه ها» بر این معنا تأکید میکردند که فیلم مستقیما واقعیات زندگی شهری را نمایش میدهد. استودیو سازنده فیلم برای اجتناب از درگیری با اداره سانسور، پیش از پخش نسخه نهایی، تغییراتی در فیلم اعمال کرد و به علاوه به دلیل مقررات سانسور متفاوت در ایالت های مختلف برای هر کدام از ایالت ها نسخه پخش متفاوتی هم ارائه کرد.
آنچه ما امروز به عنوان نسخه پخش اصلی فیلم صورت زخمی میبینیم، با نوشته ای آغاز میشود که مستقیما از تماشاگر میپرسد در مورد خشونت در جامعه چه باید کرد. این مقدمه، همراه با صحنه ای از دیدار و گفت وگوی شهروندان علاقه مند به موضوع خشونت در جامعه با دبیران یک نشریه در دفتر آن نشریه، پس از آن به فیلم اضافه شد که اداره سانسور خشونت فیلم را مجاز ندانست.
بیشتر بخوانید:
نقد فیلم کازابالانکا (Casablanca 1942)
نقد فیلم جاذبه مرگبار (Fatal Attraction 1987)
استودیو سازنده فیلم در پاسخ مدعی بود که فیلم خشونت را به عنوان یکی از معضلات جامعه مطرح میکند. با این حال، فیلم هیچ اشاره ای نه به علت وجود خشونت در شخصیت ها میکرد و نه به این که برای حذف خشونت از عرصه جامعه چه باید کرد.
در واقع صورت زخمی به فقدان هرنوع زمینه اجتماعی واقعی شناخته میشود. فیلم، مقولہ گنگستریسم را تنها به عنوان امری مردانه و در نقطه مقابل فضای خانه و خانواده که به طور سنتی به زنان مربوط میشود مطرح میکرد.
ساختار روایی ؛ نقد فیلم Scarface
در این ساختار روایی، وسواس شدید تونی برای این که خواهر و مادرش را در خانه نگه دارد تا به این ترتیب آنها را از خشونت جهان مردانه ای که خودش هم بخشی از آن است حفظ کند، اهمیت عمده ای میابد.
او از اجرای این هدف بازمیماند، چون خواهرش چسکا (با بازی آن دووراک) در آتش بازی پلیس کشته میشود. این ملاحظات مضمونی، اهمیت درک این نکته را نشان میدهد که فیلم نه یک واقعیت بی واسطه، بلکه یک ساختار است.
ممکن است صورت زخمی از «تیتر روزنامه ها» الهام گرفته باشد، اما معادل آنها نیست، درست همان طور که تیتر روزنامه ها نیز واسطه رویدادی اند که بیان میکنند. صورت زخمی ساختارشکلی (فرمال) بسیار دقیق و موشکافانه ای دارد.
نسخه‌ی سال 1983 ؛ نقد فیلم Scarface
ساختن نسخه جدیدی از صورت زخمی در زمانی صورت گرفت که نه تنها ژانر گنگستری، بلکه آثار دوران کلاسیک سینمای هالیوود نیز مورد اقبال دوباره ای قرار گرفته بود. برایان دی پالما به بازسازی آثار فیلم سازانی مثل هوارد هاکس و آلفرد هیچکاک شهرت پیدا کرده بود.
او این کار را نه به تنهایی، بلکه به عنوان یکی از کارگردانان اولین نسل سینماگران هالیوود انجام داد که علاوه بر شاگردی و آموزش عملی در حوزه های مختلف صنعت سینما، دوره های دانشگاهی سینما را هم گذرانده بودند.
این فیلم سازان، پس از انهدام سیستم های استودیویی تولید فیلم پا به عرصه گذاشتند اما در آثارشان همیشه با نوعی نوستالژی از آثار آن دوره یاد میکردند. این که درست یک سال پیش از این که برایان دی پالما نسخه بازسازی شده صورت زخمی را به بازار بفرستد، جان کارپنتر، فیلمساز دانشگاه رفته دیگر، فیلم موجود (۱۹۵۱) اثر هوارد هاکس را بازساخته بود، گواهی است بر این ادعا.
صورت زخمی دی پالما نیز داستانی ظاهر مشابه نسخه اصلی دارد. گنگستر بلندپروازی که دیوانه وار مراقب خواهرش است، به رهبری باند تبهکاران میرسد و سرانجام هم کشته میشود. تنها تفاوت چشمگیر میان دو نسخه این است که ماجرای فیلم دی پالمادر فلوریدای دهه ۱۹۸۰ میگذرد و به قاچاق مواد مخدر و مهاجران کوبای فیدل کاسترو میپردازد، اما صورت زخمی هاکس ماجرای قاچاق مشروبات الکلی و مهاجران ایتالیایی دهه ۱۹۳۰ را نمایش میدهد.
تحلیل دقیق رابطه این دو فیلم، تفاوت ها و شباهت های این دو را نشان میدهد. فیلم دی پالما ابدا سعی نمیکند کورکورانه ساختار نسخه اصلی را بازسازی کند، بلکه مواد خام اثر هاکس را به شکلی ابداعی و خلاق پرداخت میکند.
عنوان فیلم هاکس به واقعیتی مربوط به زمان خود اشاره داشت. عنوان «صورت زخمی» هاکس، تماشاگران را به یاد «صورت زخمی» دیگری می انداخت: آل کاپون، یک گنگستر فعال در ۱۹۳۲. همین عبارت «بر اساس تیتر روزنامه ها» بود که فیلم را برای تماشاگر آن زمانه جذاب میکرد. اما برای تماشاگر سال ۱۹۸۳، آل کاپون مدتها پیش به تاریخ پیوسته بود و عبارت «صورت زخمی» او را نه به یاد یک گنگستر زمانه، بلکه به یاد یک فیلم قدیمی می انداخت.
این یادآوری تاریخی، در روایت فیلم دیپالما نیز آشکار است. فیلم با یک قطعه فیلم خبری از فیدل کاسترو آغاز میشود. سپس تصویری میبینیم از یک اردوگاه پناهندگان کوبایی در آمریکا که در آن جا با تونی مونتانا (با بازی ال پاچینو) آشنا میشویم؛ شخصیت همنام فیلم، که دارد در مورد گذشته مجرمانه اش بازجویی میشود.
زمینه تاریخی مهاجران کوبایی، و کمی بعد، صحنه هایی از یک رستوران فقیرانه کوبایی که تونی مونتانا آن جا کار میکند، بستر اجتماعی لازم برای مونتانا و فعالیتهایش فراهم میکند. همۀ کنش و واکنش های او ریشه در تجربه اش به عنوان یک مهاجر فقیر دارد و اگر به خشونت روی آورده برای این است که آن را راهی برای ارتقای جایگاه طبقاتی اش میداند.
تونی کامونت فیلم هاکس نه چنین محیطهایی را تجربه کرده و نه چنین انگیزه هایی دارد. این دو، تفاوت های عمده ای دارند. فیلم هاکس عمدتا بر نقش خشونت مردانه و محفل کاملا متفاوت خانواده که در جهان «واقع» وجود خارجی ندارد متمرکز است؛ دوران رکود بزرگ و «ممنوعیت مشروبات الکلی» به پس زمینه ای برای طرح مناسبات افراد تقلیل یافته است.
اما فیلم دی پالما، برعکس، شخصیت های خود را در زمینه ای بین المللی قرار میدهد و چند صحنه از آن در آمریکای لاتین میگذرد. در این فیلم، جهان «واقع»، اقتصاد، و جایگاه طبقاتی، اصل و اساس فیلم است نه پس زمینه ای برای مسائل دیگر. و چون فیلم میخواهد بسیاری از معانی خود را در ارتباط با مقولات «تیتر خبرهای» زمانه خود شکل دهد، به عنوان اثری که بازسازی یک فیلم است، به مناسبات آن با تاریخ هالیوود میپردازد. فیلم از این لحاظ با اثر هاکس نسبت دارد اما با وظیفه‌ای کاملا متفاوت.
عوامل فیلم ؛ نقد فیلم Scarface
- کارگردان: هاوارد هاکس و ریچارد راسن
- تهیه‌کننده: هوارد هیوز
- فیلمنامه‌نویس: بن هکت بر پایه صورت زخمی اثر آرمیتیج تریل
- بازیگران: پل مونی، بوریس کارلوف، کارن مورلی، دنیس اوکیف و داگلاس والتن
- موسیقی: شلتون بروکس
- فیلم‌بردار: لی گارمس
- تدوین‌گر: ادوارد کورتیس
بیشتر بخوانید:
- نقد فیلم بی نهایت (Infinite 2021)
- نقد فیلم Monuments (بناهای یادبود 2020)
- نقد فیلم میناماتا (Minamata 2020)
- نقد فیلم Fast and Furious 9 (سریع و خشن)
- نقد فیلم Spirit Untamed (روح آزاد 2021)
- نقد سریال آموزش جنسی (Sex Education 2019)
- نقد فیلم The Unhealer (نادرمانگر 2020)
- نقد فیلم Flashback (فلش بک 2020)
- نقد فیلم Blue Miracle (معجزه آبی 2021)
- فیلم Eternals (اترنالز 2021)
- نقد فیلم In the Heights (در ارتفاعات 2021)
- نقد فیلم Dream Horse 2020
- نقد فیلم Oxygen (اکسیژن 2021)
- فیلم های مورد علاقه تارانتینو ؛ لیست 25 فیلم مورد علاقه کوئنتین تارانتینو
نظر خود را در خصوص بررسی و نقد فیلم صورت زخمی با فیگار در بخش کامنت‌ها به اشتراک بگذارید. نظرات شما موجب خرسندی و بهبود نوشتار ما خواهد شد.