نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون ؛ سردرگمی یا عوام فریبی معاشقه خشن میان تاریخ و تراژدی

خاتون یک مجموعه نمایش خانگی ایرانی محصول سال ۱۴۰۰ در ژانر عاشقانه تاریخی ساخته تینا پاکروان است. با نوشتار نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون با ما همراه باشید.

در نقد سریال خاتون که سریالی تاریخی عاشقانه است و در بستر جنگ­ جهانی دوم رخ می­‌دهد همراه ما باشید. داستان خاتون از اوایل شهریور ۱۳۲۰ آغاز می­‌شود و در اوج و فرودهای تاریخی اشغال ایران توسط متفقین دچار اتفاقاتی می­‌شود که در ادامه این نوشتار به شکل دقیق به آن­ها خواهیم پرداخت.

از بازیگران اصلی سریال مجموعه خاتون می‌توان به نگار جواهریان، اشکان خطیبی، میرسعید مولویان، شبنم مقدمی، بابک حمیدیان، مهران غفوریان، رضا بهبودی، ستاره پسیانی و مهران مدیری اشاره کرد. سریال از روز دوشنبه ۱۸ مرداد ۱۴۰۰ به صورت اختصاصی از نماوا پخش شد. همان مجرایی که پیشتر سریال قورباغه از آن پخش شده بود. آهنگساز این سریال کیهان کلهر است.

در بررسی سریال خاتون با داستان زنی به نام خاتون (با بازی نگار جواهریان) مواجه هستیم که از زنان سرزمین ایران است. زنی که گویی برای استقلال خود و کشورش می‌­جنگد. در ادامه نوشتار با نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون همراه فیگار بمانید.

نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون

سردرگمی یا عوام فریبی معاشقه خشن میان تاریخ و تراژدی

فهرست مطالبی که در ادامه نوشتار نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون برای شما شرح داده شده است:

• زنانگی (شما بخوانید لات بازی) در کوچه خلوت
• خاتون قهرمان داستان و بقیه ضد قهرمان
• معاشقه خشن و دور زدن ممیزی با زدن بر سر حکومت شاهنشاهی
• دکوپاژ ها و میزان­سن های استاندارد ؛ طراحی صحنه و لباس خوب
• زبان امروزی سریالی که در هشتاد سال قبل اتفاق می‌­افتد
• بازیگران و عوامل

چند هفته‌­ای است سریال خاتون با سرمایه­‌گذاری علی اسدزاده (همسر خانم تینا پاکروان که از سریال قورباغه درآمد مناسبی داشته است) و با زرق و برق امروزیِ سریال­‌های نمایش خانگی ایرانی کار خود را با مخاطب شروع کرده است.

همان­طور که گفته شد سریال خاتون در خلال جنگ‌جهانی دوم و حمله شوروی و انگلیس به خاک ایران رخ می‌­دهد. حمله و اشغالی که حدود دو سال به طول انجامید و در پی بی‌­کفایتی حاکمیت وقت چیزی بجز قحطی و تحقیر و بیماری برای ایرانیان به همراه نداشت.

حالا و در این­جا تینا پاکروان سعی کرده داستانی تراژیک را در بستر این اتفاقات سهمگین روایت کند. او با توسل به بازیگران نام آشنایی همچون نگار جواهریان، اشکان خطیبی، بابک حمیدیان، مهران مدیری، شبنم مقدمی و… امیدوار است قصه جذابی را روایت کند.

نگار جواهریان در نقش خاتون زنی را بازی می‌­کند که سرشار از شجاعت و زنانگی‌­ست. او اصالتا تهرانی است و همسر سرهنگی جوان به نام شیرزاد با بازی اشکان خطیبی شده است که در رشت خدمت می­‌کند. شیرزادی که شخصیت‌پردازی سردرگمی دارد. گاهی شجاع است و گاهی ترسو. گاهی غیرتی است و گاهی روشن­فکر. در ادامه به شخصیت پردازی­‌های خانم پاکروان (کارگردان اثر) خواهیم پرداخت.

شیرزاد در عین حال ثروتمند و زمین­دار است. او ارباب است و رعیت­های بسیاری در خدمتش هستند، در خدمت او و مادر فولادزرهش با بازی شبنم مقدمی.

زنانگی (شما بخوانید لات بازی) در کوچه خلوت

پیرو مسئله زنان و ماهیت و اصالت زن در طی صدها سال فلاسفه و اندیشمندان موضوعات مختلفی را مطرح کرده‌­اند. اما ابتدایی‌­ترین حالت ممکن برای برخورد با مسئله زن این است که شما بدانید ورای هر جنسیتی که داریم می­‌بایستی انسان باشیم و اخلاقیات را نسبت به یکدیگر رعایت کنیم. اخلاقیاتی که این­ روزها ما به آن بر اساس منطقِ Well Being یا همان بهبودی جمعی، نگاه می­‌کنیم.

در سریال خاتون هم اتفاقا با زنی مواجه هستیم که به شدت در پی بهبودی، سلامت، بهروزی و خوشبختی خود و دیگران است و خود را به هیچ وجه ارجح بر دیگری نمی‌­بیند. این دیگری می­توان رعیتی مستاصل و بی­چاره یا سربازی سردرگم باشد.

او به مثابه یک فرشته به تمام عالم و آدم خدمت‌­رسانی می‌­کند. به رعیت پول می‌­دهد. سرباز را از مرگ نجات می­‌دهد. جلوی مزدورِ روس (با بازی بابک حمیدیان) می­‌ایستد. به ناسیونالیست­‌هایی که با مزدورهای روس می­‌جنگند کمک می­‌کند و… او تا جایی پیش می­‌رود که از پسر خود که ادعا می­‌کند عاشقش است غافل می­‌شود و امیرعلی (پسرش) بر اثر بی­‌توجهی او و پدرش (شیرزاد) بر اثر بیماری جان می­‌دهد. در کنار این ازخودگذشتگی­‌های جذاب، او اهل کتاب هم هست. رمان می­‌خواند. تیراندازی می‌­کند و در زندان فریاد “دلم برات تنگ شده” برای شوهرش سرمی‌­دهد.

بیشتر بخوانید: نقد فیلم قهرمان اصغر فرهادی ؛ ناپایداری در عصر تکنولوژی

اما باید بگوییم مع‌­الاسف در بررسی خاتون متوجه می‌شویم که تمام این قهرمانی‌ها و روشن­فکری­‌ها در کوچه‌ه­ای خلوت رخ می­‌دهد. مقصودمان از کوچه‌خلوت این است که این رفتارها با منطق داستان، بستر تاریخی و شخصیت‌­پردازی­‌های دیگر بازیگران هیچ تطابقی ندارد.

این رفتارهای فردین­ مآبانه‌­ی خاتون شاید در چشم بیننده‌ی قهرمان پرست، زرق و برقِ سوپرقهرمان بگیرد اما زیرساخت‌­های سریال را به شدت متزلزل کرده است.

و اگر این سریال ادعای واقع­‌گرایانه بودن دارد چطور می­‌شود خاتون که از تهران به زنی گرفته شده و وارد مالک‌خانه خانواده­‌ای اصیل می‌­شود به‌­یکباره زمام امور را به دست می­‌گیرد. آن هم در سال­‌هایی که در ایران زن را به مثابه وسیله­ نگاه می­‌کردند. حتی در خانواده‌های به مراتب روشن‌فکر و متمول‌تر از خانواده شیرزاد هیچ زنی حق اظهار وجود نداشت.

او به مادر شوهرش مدام دهن­‌کجی می‌­کند. مادرشوهری که زنی دامیننت یا همان سلطه­‌گر است و مو را از ماست می­‌کشد. خاتون مقابل بالامقامان روس هم گردن‌­کلفتی می­‌کند و نهایت مجازاتش هم­خوابگیِ زوری با همسر مَستش در بازداشت­گاه است (در ادامه به این معاشقه خشن و تحت فشار که در سریالی ایرانی و در مرزهای جمهوری اسلامی ایران رخ می‌­دهد هم خواهیم پرداخت).

نگاه کنید! از شما درخواست داریم با چشمان باز به سراغ فیلم و سریال و هر نوع مدیایی بروید. گول زرق و برق را نخورید. این برخورد کارگردان سریال خاتون با مخاطب توهین‌­آمیز است. برخوردی که در آن زنی شجاع‌­دل و قدرتمند را به تصویر می­‌کشد که برای وطنش زندان را هم به جان می‌­خرد درحالی که وقتی کمی عمیق­‌تر به زیرمتن سریال نگاه می­‌اندازیم متوجه می­‌شویم که اصلا چنین چیزی با منطق خود سریال در تضاد است و عملا ممکن نیست. واقع­گرایانه نیست. رفتارهایی که فقط و فقط برای جذب مخاطب و شاعرانه کردن سریال انجام می‌­شوند و بجز کارکرد تجاری چیز دیگری ندارند.

خاتون قهرمان داستان و بقیه ضد قهرمان

ما در نقد و بررسی سریال خاتون با دو نوع شخصیت (یا تیپ) سر و کار داریم. قهرمان و ضدقهرمان. اما متاسفانه نویسنده اثر از چیزی که به آن ساختار کلاسیک متن می‌­گویند، فقط همین را فهمیده.

بقیه افراد هم سیاهی­‌لشکر هستند: عده‌­ای خنثی که پشت خود را به جبر سپرده‌­اند تا نویسنده سریال خاتون دغدغه زیادی برای شخصیت‌پردازی نداشته باشد. اما ای­‌کاش خانم تینا پاکروان در همین معدود شخصیت (یا تیپ) هایی هم که ساخته­ کمی بیشتر دقت می­‌کرد. برای نمونه می­‌خواهم به شخصیت شیرزاد با بازی خوب اشکان خطیبی بپردازم و بگویم که حیف از این بازی خوب که در زیر شخصیت‌­پردازی ضعیف تینا پاکروان له شده است.

در ابتدای این نوشتار پالس‌­هایی از کاراکتر شیرزاد به شما دادیم. او مردی ارتشی، زمین‌دار و رعیت‌­دار و قدرتمند است. در ابتدای سریال او در مقابل فرمان مافوق خود می­‌ایستد و به قهرمان بودن نزدیک می‌­شود. در او رگه­‌هایی از ناسیونالیسم مدل ایرانی را هم می‌­بینیم حتی. او تا جایی پیش می‌­رود که برای غرور و عزت خود و کشورش مافوق خود (با بازی بد و اغراق­‌شده پژمان بازغی) را به ضرب گلوله به قتل می­‌رساند.

بیشتر بخوانید:

• فیلم ترسناک
• بهترین سریال ها

البته بدون ذکر این مطلب نمی­‌توانیم ادامه دهیم که به شخصه نمی­‌دانیم تا کِی قرار است در فیلم و سریال­‌های ایرانی کسی که سیگار می­‌کشد و مشروب می‌­خورد و پاهایش را روی میز می­‌گذارد آدم بده­‌ی فیلم باشد و هرچه زودتر به درک واصل شود.

به هر حال، بررسی شخصیت شیرزاد را ادامه می­‌دهیم. همان­طور که گفته شد او در حال تبدیل شدن به بتمن بود تا در کنار زنِ سوپر وومنش زوجی افسانه‌­ای را تشکیل دهند که به یک‌باره و بدون هیچ­‌گونه فَکت داستانی، روایی یا شخصیتی و بدون هیچ­ اتفاقی، به شخصی بدل می­‌شود که بزدلانه شاهد اعدام هم‌­رزمش می­‌ماند و صدایی از خود درنمی‌­آورد.

شیرزادِ دچار موتاسیون شده حالا گوش به فرمان افسر روس می­‌شود و تابع اوامر دولت متبوع­ وی. او یک­‌جاهایی روی زنش چنان غیرت به خرج می­‌دهد که از بیرون آمدن وی دلخور می­‌شود و یکجایی هم جلوی افسر روس که به زنش زبان درازی می­‌کند ساکت می‌­ماند.

ازین دست مثال­‌ها در طی سریال به وفور دیده می­‌شود که از حوصله این نوشتار خارج است. بدین ترتیب می‌­بینیم که مولف اثر حتی از فرم دادن به دو شخصیت اصلی خود هم بازمانده است.

البته سازنده اثر می‌­تواند چنین جوابی را در جیبش آماده کرده باشد: نگاه من به شخصیت شیرزاد نمادین بود و او نمادی از ایران بود که پس از اشغال، منفعل بی­‌خاصیت و وامانده شده. اما خب اینگونه جواب­‌ها وارد کتگوری مغالطه می­‌شود که توضیح آن نیز از حوصله این متن خارج است.

بیشتر بخوانید:

• دانلود فیلم و سریال
• بهترین فیلم ها

ما در سریال خاتون با شخصیت‌­هایی همچون خمیر مواجه هستیم که برای هرچه عامه­‌پسند شدن سکانس­‌ها روی طناب راه می­‌روند تا بیننده را سرگرم کنند. فلذا درین نقد اشاره­ و تحلیل خاصی هم از بازی بازیگران نخواهیم داشت چون قطعا مارلون براندو هم بود نمی‌­توانست تحت این شخصیت‌­پردازی ضعیف بازی خاصی از خود ارائه دهد. امثال اشکان خطیبی و بابک حمیدیان که جای خود دارند. در ادامه با نوشتار نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون همراه ما بمانید.

معاشقه خشن و دور زدن ممیزی با زدن بر سر حکومت شاهنشاهی

در این‌که حکومت شاهنشاهی مانند هر حکومتی دچار ضعف‌­ها و ناکاستی­‌هایی بوده هیچ شکی نیست. اما ما درین بخش می­‌خواهیم به تاکتیک نخ‌­نما و نسبتا قدیمی فیلم و سریال­‌سازهای ایرانی اشاره‌­ای مختصر کنیم.

اگر دقت کرده باشید در سکانس­‌های بسیاری نگار جواهریان به اشکان خطیبی دست می­‌زند و بلعکس. لمس‌هایی که مشابهش را در کمتر اثر ایرانی­‌ای دیده‌­ایم. و تا جایی که من از فقه اسلامی می­دانم صرفِ دوست بودن با شوهر کسی آن زن بر شما حلال نمی‌شود. مشروبات الکلی در این سریال مجاز است و مست­ کردن هم همینطور و مولف تا جایی پیش می‌­رود که معاشقه‌ زوری را هم در سلول بازداشت­گاه به مخاطب القا می­‌کند.

در نوشتار نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون هیچ مشکلی با این مسائل نداریم و معتقدیم هنر محدودیت نمی­‌شناسد. مسئله وقتی است که می­‌بینیم این آزادی­‌های نیم‌­بند (بخوانید یواشکی) را با دادن باج به سیستم سانسورینگ در خود اثر به دست آورده‌­اند. به این شکل که این دسته از فیلم­سازها با کج و معوج کردن وقایع تاریخی به نفع سیستم حاکم و شعار دادن سعی دارند تا گوشه­‌ای از مسائل جنسی و ازین دست را به مخاطب عامه‌­پسند نشان دهند تا فروش کارشان بهتر شود. این هم نوعی شیادی هنری محسوب می‌­شود که به شدت کار غیر اخلاقی­‌ای است و این­‌روزها در کارهای ایرانی شدیدا باب شده است.

دکوپاژ ها و میزان­سن های استاندارد ؛ طراحی صحنه و لباس خوب

در نقد تکنیکی سریال خاتون با دکوپاژ و میزان­‌های استاندارد و قابل قبولی روبرو هستیم که مخاطب و منتقد را نه تنها اذیت نمی­‌کند بل­که پوششی نازک بروی مسائلی که ذکر کردم می­‌اندازد. در اکثر پلان­ها وزن، تعادل نور و دیگر پارامترها رعایت شده. مدیوم­‌ها مدیوم هستند و لانگ­‌ها لانگ و اورشولدرها به کلاسیک‌­ترین حالت ممکن رعایت شده‌­اند.

دوربین روی دست بی­‌مورد مشاهده نمی‌­شود و فیلم­برداری این اثر به برکت وجود هومن بهمنش خیلی تمیز از آب درآمده است. هومن بهمنشی که امضا دارد. روی تیتراژ اسم ایشان را نمی‌بینیم و موقع تماشای سریال و از تشابه پلان‌­ها با پلان­‌های فیلم سرخپوست متوجه می‌شویم که آقای بهمنش فیلم­بردار اثر هستند. فیلم­برداری که همیشه نگاهی شاعرانه به اثر دارند.

بیشتر بخوانید:

• بهترین انیمه ها
• بهترین انیمیشن ها
• سریال What if

همچنین طراحی صحنه و و لباس و گریم به شدت متناسب است با سال وقوع سریال و همچنین مشخصا دقت شده است روی رنگ‌بندی لباس‌­ها و وسایلی که در فیلم استفاده شده. برای نمونه خاتون معمولا از لباس­‌های روشن استفاده می­‌کند که بیا­ن­گر پاکی اوست و مادر فولادزره از لباس‌­ها و گریم تیره که بیان­گر خباثت اوست. البته این مسئله وارد حوزه روان­شناسی رنگ‌­ها و نمادشناسی در سینما می‌­شود که برای بررسی آن مقاله­‌ای جداگانه لازم است. در ادامه با نوشتار نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون همراه فیگار بمانید.

زبان امروزی سریالی که در هشتاد سال قبل اتفاق می­افتد

در سال 1319 رادیوی ملی ایران شروع به کار کرد. همچنین تلوزیون ملی از سال 1337 مشغول به کار و پخش سراسری کرد. همان­طور که منو تو می‌­دانیم فایل­‌هایی هم از برنامه­‌های آن­روزها در اختیار است.

همچنین کتب بسیاری در زمینه تفاوت زبان و گفتار امروزی یعنی سال 1400 و زبان و گفتار آن­‌روزی یعنی سال 1320 چاپ شده است. خیلی عجیب و بعید است از سازندگان سریال پرخرج و پرطمطراقی مانند خاتون که به این مسئله توجهی نکنند.

ولی خب این اتفاق رخ داده است و اگر لباس‌­ها و صحنه و گریم را حذف کنیم و آدم نابلدی را روبروی سریال بنشانیم خیال خواهد کرد که سریال در زمان حال رخ می‌­دهد. زبان سریال زبان امروزِ تهران است. حتی نمی­گوییم دهه هفتاد یا هشتاد.

زبانِ همین امروز تهران است. این مسئله به شدت توی ذوق می­‌زند و تناقضی زشت را در ذهن مخاطب بیدار می‌­کند. حال شاید مخاطب متوجه نشود که از چه چیزی اذیت می­‌شود ولی خب ناخودآگاه او کار خود را به خوبی انجام می­‌دهد.

یک روزی این دسته از فیلم­سازان ایرانی باید متوجه شوند که با مخاطب ابله طرف نیستند و هرکسی با توجه به تجربیات و سوادش می‌­تواند تحلیل کند. حتی اگر این تحلیل در خودآگاه اتفاق نیوفتد. باید بفهمند که با زرق و برق کار پیش نمی­‌رود و باید برای ارائه اثر به مخاطب زمان بگذارند تحقیق کنند ریسک کنند و خون دل بخورند. علاقه­‌مندیم نوشتار بررسی قسمت ۱ تا ۶ سریال خاتون را با جمله‌­ای از فرانسیس فورد کاپولا به اتمام برسانیم:

بدون خطر کردن هنری نمی‌­توان وجود داشته باشد. به این می‌­ماند که بدون آمیزش توقع بچه داشته باشید.

بازیگران و عوامل

• ژانر: درام، تاریخی، عاشقانه
• نویسنده: تینا پاکروان
• کارگردان: تینا پاکروان
• بازیگران: نگار جواهریان، اشکان خطیبی، میرسعید مولویان، شبنم مقدمی، بابک حمیدیان، رضا بهبودی، ستاره پسیانی، شاهرخ فروتنیان، بهناز جعفری، فرخ نعمتی، مهران مدیری، مهران غفوریان، پیام دهکردی، مهتاب ثروتی، مهدی قربانی، عاطفه رضوی، پژمان بازغی، غزل شاکری، محمد شیری، قربان نجفی، سروش صحت، بهنام شرفی، علی فروتن، داریوش موفق، آیدا ماهیانی
• موسیقی از: کیهان کلهر
• کشور سازنده: ایران
• زبان اصلی: فارسی، گیلکی (محدود)
• شمار فصل‌ها: ۱ ؛ نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون
• شمار قسمت‌ها: ۱۶ ؛ نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون
• تهیه‌کننده: علی اسدزاده
• مکان تولید: ایران
• فیلم‌برداری: هومن بهمنش
• تدوین‌گر: محمد نجاریان
• مدت: ۵۰ دقیقه
• توزیع‌کننده: نماوا (ایران)

بیشتر بخوانید:

• نقد سریال ترکی فاطما (2021 Fatma)
• نقد سریال ترکی عطیه (Atiye)
  
• نقد فیلم ترکی معجزه در سلول شماره هفت
  
• نقد بخش اول فصل 5 سریال Money Heist
• بررسی فصل دوم سریال see
• نقد سریال Nine Perfect Strangers
• نقد فصل دوم سریال تد لاسو (Ted Lasso)
• نقد سریال آموزش جنسی (Sex Education 2019)

از همراهی شما تا انتهای نوشتار نقد قسمت 1 تا 6 سریال خاتون سپاس‌گزار هستیم. حتما ما را با نظرات خود در رابطه با این نوشتار آگاه کنید. شما می‌توانید به عنوان نویسنده مهمان در سایت فیگار عضو شوید و علاوه بر اشتراک نظرات خود در رابطه با مقاله‌ها، نقد‌ها و مطالب خودتان را نیز انتشار دهید. برای مطالعه فراخوان مرتبط با آن بر روی لینک نویسندگی مهمان کلیک نمایید.